Op zaterdag 8 september overleed op 96-jarige leeftijd de langstzittende monarch van het Verenigd Koninkrijk, koningin Elizabeth II. Buckingham Palace liet weten dat ze vredig is overleden in haar buitenverblijf Balmoral Castle in Schotland. Na bijna 71 jaar op de troon te hebben gezeten tekent haar overlijden het einde van een tijdperk. Een tijdperk met nauwe verbintenis met Schotland, haar Schotse regimenten en één plek in het bijzonder, haar geliefde kasteel Balmoral Castle.
Alleen de Franse ‘zonnekoning’ Lodewijk XIV was langer staatshoofd, maar liefst 72 jaar. Na 70 jaar en 214 dagen kwam er een eind aan het tijdperk Elizabeth II, dat begon op 25-jarige leeftijd na het overlijden van haar vader King George VI. Vijf jaar eerder, in 1947, trouwde ze met de Grieks-Deense prins Philip Mountbatten, een ver familielid van haar. Ze waren beiden achterachterkleinkinderen van koningin Victoria. Philip heeft altijd een belangrijke rol gespeeld in haar regeerperiode.
Ze was koningin van maar liefst vijftien landen. Kort voor haar kroning was het uiteenvallen van het Britse Rijk al begonnen, en ook daarna werden veel landen onafhankelijk. Uiteindelijk bleef ze staatshoofd van Canada, Australië en Nieuw-Zeeland en twaalf kleinere landen van het Gemenebest. In haar periode als vorstin heeft ze maar liefst vijftien verschillende prime ministers meegemaakt, waarvan ze de laatste twee dagen voor haar overlijden beëdigde.
Een staatshoofd zijn van zoveel landen en voor zo’n lange tijd, kent perioden van hoogtepunten en dieptepunten. Haar populariteit bereikte een dieptepunt in 1997, na het overlijden van de razend populaire prinses Diana. In de jaren daarna krabbelde dat weer langzaam op en kreeg meer glans door de jubilea, ‘kiekjes’ die werden gepubliceerd met de nieuwe generaties en de korte sketch waar ze in meespeelde met James Bond voor de opening van de Olympische Spelen in London (2012). Ook dit jaar verleende ze haar hulp aan een korte sketch, ditmaal voor haar eigen platina jubileum, en verscheen ze in beeld met het bekende beertje Paddington. Ze was onverminderd populair.
Queen of Scots
Dat ze ook populair was in Schotland bleek wel uit de beelden vlak na haar dood. Terwijl haar lichaam per auto van Balmoral Castle naar Edinburgh werd gereden om te worden opgebaard in Palace of Holyroodhouse, het officiële verblijf van de koninklijke familie in Schotland, stonden er duizenden mensen langs de route. De Schotten noemden haar dan ook liefkozend “Queen of Scots”.
De roots van de koningin liggen ook deels in Schotland. Het huis van Windsor, oorspronkelijk een Duits koningshuis, zit sinds 1901 op de Britse troon. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog heeft de familie haar naam laten veranderen van Sachsen-Coburgh-Gotha naar Windsor. Ook al heeft de familie een Duitse oorsprong, ze hebben altijd een hechte band gehad met Schotland. Mede doordat de moeder van de koningin de jongste dochter en zus was van respectievelijk de 14e en 15e Earl of Strathmore and Kinghorne, een graafschap in het oosten van Schotland en gezeteld op Glamis Castle.
Privé-eigendom in Schotland
Net als haar in 2021 overleden echtgenoot prins Philip, was ook Elizabeth graag te vinden in Schotland. Ze bracht dan ook een groot deel van haar leven door in haar buitenverblijf Balmoral Castle. Het kasteel ligt elf kilometer ten westen van de plaats Ballater waar de koninklijke familie al komt sinds de tijd van Queen Victoria (1819-1901). Het landgoed werd namelijk aangekocht in 1852 door haar man Prince Albert, en is sindsdien privé-eigendom van de familie. Er wordt gezegd dat de aankoop van het Schotse landgoed invloed had in de opleving van de cultuur van de Highlands. Zo hadden ze het kasteel gedecoreerd met tartans, de bekende geruite Schotse stof, en woonden ze highland games bij in Braemar. Queen Victoria beweerde zelfs een Jacobiet te zijn. Historicus Michael Lynch merkte op dat “de Schotsheid van Balmoral hielp de monarchie voor het eerst een echte Britse dimensie te geven”. Na het overlijden van Albert, heeft Victoria de bekende piramidevormige herdenkings cairn op het landgoed laten bouwen, op de top van de berg Craig Lurachain.
Foto: Monica Guy, Flickr
Net als Victoria en Albert hebben ook koningen George V en George VI veel tijd doorgebracht op het landgoed. Ook Elizabeth was er als kind vaak tijdens de zomertijd, toen het voornamelijk werd gebruikt als zomerresidentie. Paardrijden, vissen en deer stalking, de mooie Britse term voor het jagen op de herten op het landgoed, waren onderdeel van haar hobby’s. Het huwelijksaanzoek van Prince Philip aan Elizabeth in 1946 vond ook plaats op het landgoed. Na het aantreden als koningin op 25-jarige leeftijd in 1952, begon het landgoed een alsmaar belangrijkere rol te spelen, vooral als ontsnapping aan de drukte en koninklijke verplichtingen. Niet dat ze op Balmoral niet doorwerkte, ook hier gingen de verplichtingen door maar kon er afgewisseld worden met de natuur, haar hobby’s en het bezoeken van de jaarlijkse Braemar Gathering.
De koningin stond erom bekend dat ze op pad ging in haar landrover en met haar Wellies, makkelijke laarzen voor de drassige gronden. Tijdens een van die wandelingen over haar landgoed kwam ze twee Amerikaanse toeristen tegen wat leidde tot de bekende anekdote van haar lijfwacht Richard Griffin tijdens een Sky News uitzending voor het Platinum Jubileum in juni 2022. Die twee Amerikanen herkenden haar namelijk niet in haar vrijetijdskleding en met haar hoofddoek om. Griffin: “Er kwamen twee wandelaars naar ons toe en de koningin stopte altijd om hallo te zeggen. Het waren twee Amerikanen op wandelvakantie en het was duidelijk dat ze haar niet hadden herkend, waar op zich niks mis mee is. De Amerikaanse man vertelde waar hij vandaan kwam en wat hun plannen waren voor de komende dagen. Je voelde het aankomen waarop hij haar vroeg of ze in de buurt woonde. Ze zei dat ze in Londen woonde maar een vakantiehuisje heeft net over de heuvel, waarop hij vroeg of ze hier vaak kwam. Ze antwoordde dat ze hier al kwam als een klein meisje, dus al meer dan 80 jaar.” Griffin zag de radartjes werken bij de man. “Maar als u hier al meer dan 80 jaar komt, dan moet u vast de koningin wel eens hebben ontmoet? Bliksemsnel zei ze: ‘Nou ik niet, maar Dick hier ontmoet haar regelmatig’, dus de man vroeg mij hoe ze was. Omdat ik de koningin al langer ken kon ik een geintje maken en zei ik dat ze soms erg chagrijnig kon zijn, maar dat ze een heerlijk gevoel voor humor heeft. Voordat ik het wist sloeg hij een arm om me heen en gaf zijn fotocamera aan de koningin met de vraag of zij een foto van ons kon maken. Hoe dan ook, we zijn daarna van plaats gewisseld en ik heb een foto van ze gemaakt met de koningin. We hebben nooit laten blijken wie ze was en hebben gedag gezwaaid. Daarna zei de majesteit tegen mij dat ze graag een vlieg op de muur zou willen zijn wanneer hij die foto’s aan vrienden in Amerika laat zien en iemand hopelijk verteld wie ik ben.”
Beschermvrouwe van ‘The Games’
De koninklijke familie is al jaren vaste gast op de Highland Games in Braemar. De Braemar Gathering, of in de volksmond beter bekend als ‘The Games’, zijn jaarlijkse spelen in de vorm van Highland Games met een ruim 900 jaar oude geschiedenis. Geruchten gaan dat de eerste spelen plaatsvonden in de 11e eeuw. Uiteraard zullen de activiteiten en festiviteiten destijds iets anders van vorm zijn geweest dan hoe we ze vandaag kennen. De nadruk lag toen vooral op het jagen, het testen van kracht en moed onder mannen en het feesten. Het festival vond toen vooral plaats in herfst, als de herten goed gevoed waren en veel vet hadden, waardoor het jagen een grote rol speelde. Na 1715 veranderde dit. Kort na september dat jaar werden de spelen gebruikt om een Jacobitische opstand te plannen. Door die opstand waren vanaf 1746 alle bijeenkomsten in de Hooglanden, en dus ook de spelen, voor langere tijd verboden. In 1782, toen de ‘Act of Proscription’ werd ingetrokken kwam er weer een grote groep mensen bijeen in Glen Dee in Braemar om ‘The Gathering’ te vieren. De spelen waren enigszins veranderd en begonnen veel te lijken op ‘onze’ Highland Games. In 1815 werd de Braemar Highland Society opgericht en uiteindelijk in 1832 werden de eerste Highland Games gehouden zoals wij ze tegenwoordig kennen.
De Gathering is vooral bekend geworden als één van de weinige Schotse evenementen die worden bijgewoond door de koninklijke familie. De koninklijke familie is namelijk beschermheer van het evenement sinds 1848, toen koningin Victoria het evenement voor het eerst bijwoonde en verheugd was het evenement te blijven steunen. Sinds die tijd wordt de rol gedragen door de regerende monarch en krijgen zij de titel ‘Chieftain of the Braemar Gathering’.
Schotten voor de deur
Eén van de zeven regimenten van de Household Division, de persoonlijke beveiliging van het koninklijk huis en onderdeel van het leger, is het regiment Scots Guards. Oorspronkelijk opgericht als de persoonlijke beveiliging van koning Charles I van Engeland en Schotland, kan het getraceerd worden tot 1642 en vormt het onderdeel van het leger sinds 1686. De huidige naam, Scots Guards, wordt pas gedragen sinds 1877 toen het werd toegekend door toenmalig koningin Victoria.
Hoewel het regiment Schots was, werden er pas in 1856 officieel een pipe major en vijf pipers toegekend aan het regiment. Sindsdien maken de ‘pipes and drums’ deel uit van de trots van dit regiment en wordt er kwalitatief op hoog niveau muziek gespeeld. De pipers dragen een kilt met de Royal Stuart tartan en blauwe doublets (oneerbiedig: de jasjes). Tot 1928 met glengarries, maar sindsdien op orders van koning George V met de zogenoemde feather bonnet (de hoge verenmuts) en een blauwe en rode pluim, de kleuren van de Household Division. Naast de beveiliging van het koningshuis treedt het regiment op bij officiële gelegenheden en onder andere tijdens het jaarlijkse Trooping the Colour.
Een nieuwe generatie
Ook koning Charles III heeft de nodige tijd in Schotland gespendeerd. Als kind op Balmoral en als puber op de kostschool Gordonstoun. Een school die bekend stond als spartaans en waar Charles volgens verschillende media niet overdreven positieve herinneringen aan over heeft gehouden. Wat hij ook op Gordonstoun probeerde te leren was het doedelzakspelen, maar dat gaf hij op “rather stupidly” en gaf toe dat het vrij moeilijk was om te leren, zoals hij zelf zei tijdens een workshop voor kinderen georganiseerd door The National Piping Centre waar hij beschermheer van is.
Het tijdperk van koning Charles III kan mogelijk voor roerige tijden in Schotland komen te staan. De kreten voor onafhankelijkheid of het afschaffen van de monarchie worden steeds luider, met name ook in Schotland. Alan MacDonald, professor Schotse geschiedenis aan de Universiteit van Dundee zei daarover: “Iedereen die de afgelopen 30 jaar de Schotse politiek heeft gevolgd, zal bekend zijn met het idee dat het overlijden van de koningin de laatste nagel aan de doodskist voor de Acts of Union, de vorming van de het Koninkrijk van Groot-Brittanië, kan zijn, dat kan zeker gebeuren.” Laten we hopen dat de nieuwbakken koning positieve herinneringen kan scheppen uit dit nieuwe tijdperk en hij net zo geliefd zal zijn als zijn moeder, Queen Elizabeth II.
