Nederland kent een rijke geschiedenis als het gaat om doedelzakbands en doedelzakmuziek. Sterker nog, Nederland heeft een sterkere historische band met Schotland en Schotten dan menigeen weet. Maria van Gelre (1429-1463) was echtgenoot van koning James II van Schotland. Duizenden Schotten maakten deel uit van van het Staatse leger van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en bleven soms ook wonen in Nederland. Schotse regimenten waren al op Nederlands grondgebied ver voor de Tweede Wereldoorlog. Toch maakte de Nederlandse bevolking pas kennis met de Schotse doedelzak tijdens de Bevrijdingsdagen van 1944 en 1945. Het leidde tot de oprichting van diverse doedelzakbands naar Schots of Canadees voorbeeld. We doken in de archieven en selecteerden vier foto’s en het verhaal daar achter ter gelegenheid van “Oktober – Maand van de geschiedenis”. We stappen in de tijdmachine en gaan terug naar Apeldoorn in 1945, Heerlen in 1949, Amsterdam in 1968 en de Nijmeegse Vierdaagse in 1969.
Apeldoorn 1945
Op de foto zie je pipers van The Canadian Women’s Army Corps (CWAC). De CWAC werd op 13 augustus 1941 opgericht om het tekort aan mannen in het Canadese leger aan te vullen. Zo’n 25.000 vrouwen meldden zich aan voor militaire dienst. Een klein deel van hen werd lid van de militaire pipe band of militaire brass band. De pipe band ontstond op 8 augustus 1942 in Vancouver en bestond uiteindelijk uit 27 pipers en drummers. Oprichtster en Pipe Major was Lillian M. Grant. De band was de enige vrouwelijke pipe band in de Commonwealth tijdens de Tweede Wereldoorlog en de enige vrouwelijke militaire pipe band in de Canadese militaire geschiedenis.
Omdat de CWAC geen infanterieregiment was, mochten de beide bands geen onderdeel zijn van massed bands zoals de andere pipe bands van het Canadese leger. Daarom traden ze altijd alleen op (of gezamenlijk als pipe band en brass band). In 1945 werd de band voor zeven maanden in Apeldoorn gelegerd. Van daar uit verzorgden de bands optredens in Nederland, Frankrijk, België en Duitsland. Op 13 augustus 1945 werd in Apeldoorn een verjaardagsparade gehouden ter gelegenheid van het 4-jarig bestaan van The Canadian Women’s Army Corps. Uiteraard waren de pipe band en brass band onderdeel van de parade (zie foto).
Op 30 november 1945 vertrokken de bands uit Nederland en gingen terug naar Canada. In 1946 werd The Canadian Women’s Army Corps Pipe and Brass Band helaas opgeheven. De leden van de pipe band kwamen nog diverse malen bij elkaar voor een reünie.
Library and Archives Canada, PA-115474
Heerlen 1949
De oudste ‘doedelzakband’ van Nederland is het Heerlense Politiemuziekcorps. De foto is gemaakt in 1950 in Heerlen. Bijzonder is dat de pipe major voor de band loopt, achter de tambour maître, en dat de band geen kilt dragen. Toch is ze de ‘moeder’ van alle doedelzakbands in Nederland.
Aanvankelijk bestaat de band alleen uit trommels, trompetten en fluitisten. Tijdens een herdenking in Baarlo, waar Schotse pipers aanwezig zijn, ontstaat bij dirigent Th. Heins het idee om doedelzakspelers toe te voegen aan zijn muziekcorps. Heins onderneemt meteen actie. Het Limburgsch Dagblad van 13 mei 1949 meldt dat er vanuit Glasgow vier doedelzakken zijn gearriveerd, geleverd door de firma Lawrie. De journalist schrijft: “Kapelmeester Heins heeft reeds gezworen geen oog meer dicht te doen voordat hij de techniek van de vreemdsoortige instrumenten volledig meester is”. Hulp komt van Pipe Major Jimmy Jenkinson van het regiment The Black Watch die in het Duitse Duisburg is gelegerd. De Heerlense politiemensen worden drie weken ondergebracht op de kazerne van The Black Watch. Pipe Major Jenkinson geeft de Heerlense doedelzakspelers een spoedcursus doedelzakspelen. Diverse kranten in Nederland maken melding van het initiatief in Heerlen en de spoedcursus bij The Black Watch. Het levert nog een boze lezersbrief op in de Telegraaf van 23 februari 1950. Een Schotse lezer schrijft: “In uw bijschrift zie ik echter, dat u de Black Watch een Engels regiment noemt. Mag ik er uw aandacht op vestigen dat de Black Watch een Schots regiment is, het 42ste Regiment Hooglanders genaamd.” De Telegraaf antwoordt onder de brief: “Wij betreuren deze vergissing, te meer omdat wij met de nationale producten der Schotten te goede relatie onderhouden dan dat wij hun te kort zouden willen doen.”
Op 30 april 1950 (Koninginnedag) spelen de doedelzakspelers van het Heerlense Politiemuziekcorps officieel voor het eerste mee tijdens een optreden. Daarna worden ze snel bekender. De band speelt door heel Nederland. In juli 1950 speelt een piper mee tijdens de intocht van de Nijmeegse Vierdaagse. In juni 1951 doen ze mee aan het politiemuziekfestival in Apeldoorn en in augustus spelen ze tijdens het Wereldmuziekconcours (WMC) in Kerkrade, het internationale muziekconcours werd dat jaar voor het eerst georganiseerd. In april 1952 meldt het Limburgsch Dagblad dat de band vier nieuwe doedelzakken heeft gekregen en deze tijdens Koninginnedag van dat jaar zal gebruiken. Op 23 september 1953 treedt de band op in het Grand Hotel Central in Den Haag voor leden van de Caledonian Association die op reis zijn in Nederland. De Telegraaf maakt er melding van en noemt het een doedelzak-surprise. In juni 1958 reist de band naar het hoge Noorden van ons land en doet mee aan een politiemuziekfestival in Groningen.
Bijzonder is nog even te noemen dat de band ook vrouwelijke doedelzakspelers had. Dat is te zien op een foto gemaakt tijdens de opening van een ziekenhuis in juni 1968 in Heerlen door prinses Beatrix. Heerlen was sowieso het eerste politiekorps in Nederland waar vrouwelijke agenten in dienst traden (dat was in 1953).
Het Heerlense Politiemuziekcorps met doedelzakspelers houdt eind jaren zeventig op met bestaan. In 1978 wordt Coriovallum Pipe Band in Heerlen opgericht door Steph Quaedvlieg (piper), Hein Quaedvlieg (leading drummer) en de Britse militair James Verner. De broers Quaedvlieg hebben historisch gezien een band met het Heerlense Politiemuziekcorps, hun vader namelijk was tamboer in die band. James Verner is de eerste pipe major van Coriovallum Pipe Band.
“Hoewel de HPMK nooit uitgroeide tot een echte Pipe Band, het bleef een gemengd korps in politie-uniform, was dit toch de eerste keer op het Europese continent dat Schotse Pipe muziek in verenigingsverband gepresenteerd werd.” Kapelmeester Heins haalde in 1949 doedelzakken naar Nederland en het was het begin van een bijzondere muzieksector die nu nog steeds bestaat. De Schotse cultuur is met meer dan 30 doedelzakbands, diverse bedrijven en evenementen niet meer weg te denken uit de Nederlandse samenleving. Het benadrukt de band tussen Nederland en Schotland die eigenlijk al eeuwen bestaat.
Amsterdam 1968
Op 23 juli 1968 was The Hawick Boys Brigade Pipe Band uit Hawick (The Borders, Schotland) voor optredens in Nederland, waaronder Amsterdam. De band was opgericht in 1937 door pipe major Robert Short. Vanwege een vriendschap met The Boys Brigade Pipe Band Amsterdam, waren zij in 1968 in Nederland. Beide bands bestaan niet meer. De foto is gemaakt op de binnenplaats van het hoofdbureau van de politie van Amsterdam door Ron Kroon.
Nijmegen 1969
Op de foto zie je doedelzakspelers, waarvan één spelend, van het Schotse regiment The Highland Brigade 51st Highland Volunteers die een groep Schotse soldaten muzikaal begeleiden tijdens de Nijmeegse Vierdaagse van 1969. Zij waren gelieerd aan de Gordon Highlanders en daarom dragen de pipers de cap badge van de Gordon Highlanders.
De doedelzak en doedelzakbands zijn al vele jaren een vast onderdeel van de Nijmeegse Vierdaagse. Wanneer voor het eerst Schotse militaire pipers meespeelden tijdens de Vierdaagse is moeilijk te achterhalen. In de archieven zijn krantenartikelen te vinden uit juli 1955 en juli 1958 waarin melding wordt gemaakt van de aanwezigheid van regiments pipers tijdens het grootste wandelevenement ter wereld.
Pipers zijn in eerste instantie soldaten in het Britse leger en dat is de reden waarom Britse eenheden vaak vergezeld gaan van één of meerdere doedelzakspelers tijdens deelname aan wandelevenementen.
De eerste doedelzakspeler ooit tijdens de Nijmeegse Vierdaagse was waarschijnlijk een piper van de Heerlense Politie. Een verslaggever van de Arnhemsche Courant schrijft op 29 juli 1950 in een verslag over de intocht van de Nijmeegse Vierdaagse: “Een geluid, alsof er een wagen vol gemartelde varkens werd vervoerd, deed het publiek van schrik verstijven. Maar spoedig lachte men weer, daar liepen de politieagenten uit Heerlen notabene met voorop een wachtmeester, die een doedelzak beblies. En de Heerlenaren liepen nog met verzadigde blikken achter het marteltuig aan ook.” De journalist is duidelijk geen fan van de Schotse doedelzak.
Bronnen zijn onder andere diverse krantenartikelen, de eigen bibliotheek Ministerie van Doedelzaken, Wikipedia en interviews met enkele leden uit de Nederlandse doedelzakwereld. Speciaal dank aan Steph Quaedvlieg van Coriovallum Pipe Band uit Heerlen.
