De maand oktober was ‘Maand van de geschiedenis’ in Nederland. Dit jaar vond de negentiende editie plaats onder het motto ‘ontdek gisteren, begrijp vandaag’. Ministerie van Doedelzaken draagt graag haar steentje bij en presenteert enkele foto’s die we ontdekten in de archieven. De tweede en laatste historische foto herinnert aan 26 oktober 1944. De dag dat doedelzakspelers van de Black Watch (Royal Highland Regiment) speelden in Ossendrecht tijdens de begrafenis van 55 Canadese militairen. Zij kwamen om tijdens de zogenaamde ‘Black Friday’ op vrijdag 13 oktober 1944.

Pipers (doedelzakspelers) hebben altijd een belangrijke rol gespeeld tijdens begrafenissen en herdenkingen van omgekomen militairen. Die rol en traditie is verankerd in Britse en Canadese regimenten, zowel in het verleden als het heden. Maar ook civiele doedelzakbands en solo pipers spelen een belangrijke rol in het herdenken van omgekomen militairen. In Nederland zijn diverse doedelzakbands een essentieel onderdeel tijdens evenementen die georganiseerd worden ter nagedachtenis aan de militairen die omkwamen tijdens de bevrijding van ons land.

Tussen 2 oktober en 8 november 1944 vond de Slag om de Schelde plaats. De Gealleerden waren in de weken en maanden na D-Day (6 juni 1944) opgetrokken naar het Noorden. De aanvoerroutes van de militaire kunstmatige havens in Normandië naar België en Zuid-Nederland waren zo lang geworden dat het veel tijd kostte om nieuw materiaal, brandstof en troepen naar het front te brengen. Dit was extra belangrijk geworden omdat de Slag om Arnhem (onderdeel van Operatie Market Garden) mislukt was. Voor die aanvoer was de ingebruikname van de haven van Antwerpen cruciaal geworden. Antwerpen zelf was op 4 september al bevrijd. Omdat de haven alleen gebruikt kon worden via de rivier ‘De Schelde’ moesten de Geallieerden Zeeland vrij maken van de bezetters. De operatie werd bekend onder de naam ‘Slag om de Schelde’ en bestond uit verschillende deeloperaties. Het Eerste Canadese leger, onder leiding van luitenant-generaal Guy Simonds, kreeg de taak de operatie uit te voeren en bestond uit Canadezen Polen en Britten. Een van de regimenten was The Black Watch (Royal Highland Regiment) of Canada. Zij kregen de opdracht om op vrijdag 13 oktober aanvallen uit te voeren op Duitse eenheden die gelegerd waren bij Woensdrecht (Hoogerheide). Dat liep uit op een drama. De Duitse tegenstand was fel en 55 militairen van de Black Watch kwamen om het leven. Die dag werd in het Canadese leger bekend als ‘Black Friday‘. De omgekomen Canadezen werden in eerste instantie begraven in Ossendrecht op 26 oktober 1944. Een herbegrafenis vond plaats in 1945 op de Canadese militaire begraafplaats in Bergen op Zoom. Tijdens de begrafenis op 26 oktober 1944 speelden doedelzakspelers van de regimental pipes and drums van de Black Watch (Royal Highland Regiment) of Canada. Het totaal aantal Geallieerde slachtoffers als gevolg van de Slag om de Schelde bedroeg 12.873 doden, gewonden en vermisten waarvan 6.367 Canadezen.

Tijdens de bevrijding van Nederland, tussen september 1944 en mei 1945, werden diverse Canadese militaire doedelzakbands in Nederland ingezet om te spelen tijdens parades, bevrijdingsfeesten, begrafenissen en herdenkingen. Sommige van de bands waren ook gestationneerd in Nederland. Die aanwezigheid van de Canadese, maar ook Britse, militaire doedelzakbands is een belangrijke inspiratie geweest voor een groep Nederlanders om een doedelzakband op te richten. Het resultaat is dat ons land op dit moment (oktober 2022) meer dan dertig doedelzakbands (pipe bands) telt.

In al die naoorlogse jaren zijn, en worden, de omgekomen Canadese, en ook Britse, militairen herdacht met doedelzakmuziek. Niet alleen tijdens de herdenkingen ter gelegenheid van de Slag om de Schelde op diverse locaties in Zeeland, ook op andere plaatsen in Nederland vinden jaarlijkse herdenkingen plaats waarbij pipes en drums muzikale ondersteuning bieden. Denk aan de Slag om de Sloedam (een onderdeel van de Slag om De Schelde), Operatie Market Garden, de bevrijding van Groningen en Operatie Canada (de bevrijding van Delfzijl). Maar ook tijdens speciale herdenkingen gedurende de Nijmeegse Vierdaagse, de Britse en Canadese dodenherdenking op Remembrance Sunday (de zondag het dichtst in de buurt van 11 november) op de militaire begraafplaatsen in bijvoorbeeld Bergen op Zoom, Holten, Groesbeek en Oosterbeek. Maar ook tijdens de officiële herdenking voor de omgekomen Canadezen bij het Nationaal Canadees Bevrijdingsmonument in Apeldoorn.

In de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog zijn het vooral Canadese en Britse militaire pipe band of solo doedelzakspelers die spelen tijdens de herdenkingen. De afgelopen decennia is die rol steeds meer overgenomen door Nederlandse doedelzakbands en in het bijzonder de pipe bands die een sterke band hebben met de bevrijders en/of de regimenten die gevochten hebben om de bevrijding van ons land. In Zeeland is dit Inter Scaldis Pipes and Drums (die een sterke band heeft het voormalige regiment The King’s Own Scottish Borders (KOSB). De 48th Highlanders of Holland Pipes and Drums uit Apeldoorn zijn opgericht als levend monument voor The 48th Highlanders of Canada. De (muzikale) geschiedenis van het regiment The Seaforth Highlanders of Canada leeft voort in The Seaforth Highlanders of Holland Memorial Pipes and Drums uit Voorthuizen. In Friesland eren de Cape Breton Highlanders of Friesland Pipes and Drums hun Canadese bevrijders The Cape Breton Highlanders. Een bijzondere doedelzakband is de City of Apeldoorn Pipes and Drums die als enige Nederlandse pipe band van de Royal Canadian Legion optreedt tijdens herdenkingen en parades. De Pegasus Pipes and Drums hebben een bijzondere band met het Britse Parachute Regiment (die een belangrijke rol speelden tijdens de Slag om Arnhem. En The Pipes and Drums of The Royal British Legion, The Netherlands, is de enige doedelzakband in Nederland die het Britse veteranenorganisatie muzikaal vertegenwoordigt. Sinds 2006 opereert binnen het Nederlandse leger ook een eigen doedelzakband, de Dutch Military Pipes and Drums Falcon Guards, die ook regelmatig optreden tijdens herdenkingen.

Doedelzakspelers, en drummers, herdachten toen en herdenken nu nog steeds. Onder het motto ‘Lest We Forget’ (opdat wij niet vergeten) klinken de doedelzakken niet alleen in oktober en november tijdens de herdenkingen in Zeeland maar door het gehele land tijdens speciale diensten voor in Nederland omgekomen geallieerde militairen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bezoek de websites van de verschillende bands om te zien wanneer en waar ze optreden. Voor de grotere evenementen kun je ook een kijkje nemen in de agenda van het Ministerie van Doedelzaken.