In delen van Midden-Nederland staat de maand september sinds 1945 in het teken van het herdenken van Operation Market Garden met de Slag om Arnhem als belangrijkste historisch oorlogsfeit. Doedelzakmuziek heeft altijd een belangrijke rol gespeeld tijdens die herdenkingen. De laatste jaren hebben Nederlandse civiele pipe bands de muzikale rol overgenomen van Britse militaire bands. Een terugblik op de gebeurtenissen waarbij het opvalt dat het lastig is om voldoende spelers op de been te brengen.

Veel Britse slachtoffers

Operation Market Garden (september 1944) behoort tot een van de grootste militaire operaties tijdens de Tweede Wereldoorlog in West-Europa. Alhoewel meerdere geallieerde landen troepen leverden voor deze slag (die Nederland vóór de winter van 1944/1945 moest bevrijden) lijkt de slag toch vooral een grote rol te spelen in de herinneringscultuur van de Britten. Dat komt met name door de luchtlandingen en het verloop van de strijd rondom Arnhem. Zowel Engelse als Schotse regimenten werden gedropt en leden zware verliezen tegen een te grote overmacht aan vijandelijke troepen. Wie de militaire begraafplaatsen in Oosterbeek of elders in de regio heeft bezocht weet welke offers Groot-Brittannië heeft gebracht. Nog ieder jaar komen veel Britten naar de regio om hun omgekomen vaders, ooms en opa’s te herdenken, naast natuurlijk de Polen, Canadezen en Amerikanen die ook een rol speelden tijdens Operation Market Garden.

Vals alarm om doedelzak

Alhoewel de doedelzak geen prominente rol speelde tijdens de Slag om Arnhem is het instrument toch onlosmakelijk verbonden met de herdenkingen. Het feit dat er maar één Schotse doedelzakspeler vocht rondom Arnhem mag natuurlijk niet ongenoemd worden. Lance Corporal piper William Ford vloog met zijn kameraden van het zevende bataljon van The King’s Own Scottish Borderers (KOSB) van Engeland naar Nederland in september 1944. In opdracht van de commandant speelde hij op de Ginkelse Heide de regimentsmars om de militairen bij elkaar te verzamelen, precies een van de rollen die een militaire piper had in de oorlog. Tijdens de slag werd hij gevangengenomen en keerde in april 1945 uit gevangenschap terug naar Schotland. In het voorjaar van 2023 meldde de Nederlandse pers dat zijn doedelzak zou zijn gevonden op een Nederlandse zolder en was aangeboden bij een oorlogsmuseum in ons land. Op basis van de foto’s kwamen experts, waaronder een voormalig pipe major van de King’s Own Scottish Borderers, echter al snel tot de conclusie dat het vals alarm was en het zeker niet de doedelzak van Ford kon zijn. Dit had onder andere te maken met de tartan die verwerkt was in de zak van het instrument en de versieringen rondom de pipes. Deze week af van wat gebruikelijk was in het KOSB-regiment. Ook het type doedelzak werd geïdentificeerd als zijnde niet gebruikelijk voor die periode in het betreffende Schotse regiment.

In de afgelopen jaren waren diverse Britse militaire orkesten aanwezig bij herdenkingen in Oosterbeek, Arnhem en andere plaatsen in de regio. Met name The Band of the Parachute Regiment (tegenwoordig Army Band Colchester) en pipe bands van The Royal Air Force (RAF). The Parachute Regiment heeft een onlosmakelijke en emotionele band met Arnhem en Oosterbeek. Dat is ook de reden waarom ieder jaar in september militairen van dat regiment in groten getale aanwezig zijn bij de verschillende herdenkingen zoals op de vrijdag op het Airborneplein in Arnhem en op de zondag op de militaire begraafplaats in Oosterbeek.

Herdenkingswandeltocht met doedelzakbands

September is Airbornemaand en die start voor muziekkorpsen, en dus ook pipe bands, op de eerste zaterdag met de Airborne Wandeltocht. Herdenken staat centraal tijdens het evenement. Dat begint al met een centrale herdenkingsdienst in de ochtend, op het startterrein achter het Airborne Museum in Oosterbeek. De wandeltocht voert langs belangrijke punten op het slagveld en komt ook voorbij aan de militaire begraafplaats Arnhem-Oosterbeek. De tocht wordt afgesloten met een parade van binnenkomende wandelaars bestaande uit burgers, politiemensen en militairen. Aanwezig die dag is ieder jaar de Voorthuizense doedelzakband The Seaforth Highlanders of Holland Memorial Pipes and Drums. Sinds enkele jaren speelt ook Lowland Brigade Pipe Band uit Zwolle mee. In principe kan iedere muziekvereniging zich aanmelden voor deelname aan de parade. Hoewel er maar plek is voor zo’n dertig bands, worden op de website van het evenement nieuwe bands uitgenodigd zich op te geven.

Belangrijke publieksmagneet

Twee weken later vinden veel officiële herdenkingen plaats. Er is veel doedelzakmuziek op de vrijdag in Arnhem, zaterdag in Arnhem en Ede (Ginkelse Heide) en op zondag in Oosterbeek. Ook dit jaar was dat niet anders. Het herdenkingsweekend ging van start op vrijdagmiddag met de officiële herdenking van de Slag om Arnhem. Er was veel publiek aanwezig bij de zogenaamde ‘March of the Bridge’ waarbij een doedelzakformatie ‘The Market Garden Massed Pipes and Drums’, bestaande uit pipers en drummers uit verschillende landen, over de John Frostbrug naar het Airborneplein marcheerde om daar deel te nemen aan de herdenkingsceremonie. Tot 2020 bestond de grote pipe band vooral uit Engelse en Schotten. In 2022 en 2023 was de band vooral samengesteld uit leden van Nederlandse doedelzakbands, zoals The Pipes and Drums of The Royal British Legion, Netherlands, Dutch Military Pipes and Drums ‘Falcon Guards’ en een door Britse militairen opgerichte pipe band die bestaat uit spelers uit diverse Europese landen. De organisatie van deze massed pipes and drums is al jaren in handen van The Pipes and Drums of The Royal British Legion, Netherlands. Alhoewel de formatie de laatste jaren wat kleiner van samenstelling is, is ze nog steeds een belangrijke publieksmagneet voor zowel de parade als de officiële herdenking in Arnhem. Bij deze laatste zorgde The Market Garden Massed Pipes and Drums, samen met fanfare- en showorkest de Arnhem Band, voor de muzikale omlijsting van de plechtigheid. De pipe band stond onder leiding van pipe major Eric Geenen en drum major Kees Westerkamp.

Spelen voor het Britse Parachute Regiment

Zaterdag stond in het teken van de officiële herdenking van de luchtlandingen op de Ginkelse Heide (Gemeente Ede). Gedurende de dag was een formatie onder leiding van Pegasus Pipes and Drums uit Barneveld aanwezig voor muzikale ondersteuning van zowel de herdenkingsplechtigheid rond het middaguur, als de luchtlandingen. Deze laatste vormden zoals ieder jaar de afsluiting van de NATO-legeroefening ‘Falcon Leap’. Pegasus Pipes and Drums heeft een sterke connectie met de Parachute Regiment en speelden die zaterdag, met ondersteuning van spelers van diverse andere pipe bands, een prominente rol bij de Airborneherdenkingen. Los van optredens op de Ginkelse Heide speelde de band aan het begin van de avond bij het Airborne Museum in Oosterbeek voor een delegatie van het Parachute Regiment. Aansluitend verzorgde de band een optreden tijdens de Airborne Taptoe, ook in Oosterbeek. De pipe band stond voor het eerst onder leiding van pipe major Vincent de Feiter. Als drum major was een beroep gedaan op pipe major Jeroen Roskam van Beatrix Pipe Band die ook ingezet kan worden als reserve drum major.

Airborne Veteranen Wedstrijd

Terwijl Pegasus Pipes and Drums, aangevuld met spelers van The City of Apeldoorn Pipes and Drums, Inter Scaldis Pipes and Drums, The Seaforth Highlanders of Holland Memorial Pipes and Drums en The Clan MacBeth Pipe Band zaterdag te vinden was op de Ginkelse Heide en in Oosterbeek, was er ook in Arnhem genoeg doedelzakmuziek te horen. The Market Garden Pipes and Drums verzorgde ‘s middags optredens in de binnenstad tot groot genoegen van de daar aanwezige Britten en Nederlanders. In de avonduren speelde de band in het GelreDome Stadion tijdens een KNVB-wedstrijd die traditioneel gezien wordt als de Airborne-Wedstrijd. Sinds 2007 eert de Supportersvereniging Vitesse de veteranen van Arnhem met een voetbalwedstrijd. Op zaterdag waren diverse veteranen en familieleden aanwezig die genoten van alle aandacht en de muziek.

Bijzonder herdenking in Oosterbeek

Zondag stond in het teken van officiële herdenkingen in Oosterbeek. Op de Arnhem-Oosterbeek War Cemetery vond een herdenkingsdienst plaats in het bijzijn van veel publiek, militairen en enkele veteranen. Voor muzikale omlijsting zorgden Koninklijke Harmonie Oosterbeek en Pegasus Pipes and Drums. De herdenking kenmerkte zich door diverse bijzondere elementen. Dat was niet alleen de binnenkomst van de militaire vaandels onder muzikale begeleiding van de pipe band, maar ook de toespraken van de geestelijken en het bloemen leggen op de graven door schoolkinderen. Na afloop speelde Pegasus bij het vertrek van alle gasten. Niet alleen Pegasus kwam die dag in actie. Piper Ed Verwer, uit Arnhem, speelde zondag bij twee monumenten in Oosterbeek ter nagedachtenis aan de omgekomen Britse militairen. Bijzonder was de herdenking aan de Utrechtseweg 192 waarbij veel militairen van het 10e Bataljon van The Parachute Regiment in september 1944 om het leven kwamen.

Voorbereidingen 80 jaar Market Garden in volle gang

In september 2024 is het tachtig jaar geleden dat Operation Market Garden plaatsvond. Het is vrijwel zeker dat dit groots herdacht wordt en dat er zowel vanuit Nederland als Groot-Brittannië veel aandacht voor zal zijn én veel publiek zal trekken. Dit betekent voor Nederlandse pipe bands een drukke maand waarbij niet alleen muzikale regievorming belangrijk is, maar ook een beroep zal worden gedaan op de beschikbaarheid van Nederlandse pipers en drummers. Daartoe hebben enkele personen uit de doedelzakwereld de handen inmiddels ineengeslagen. Het doel is om een optimale bezetting te regelen voor de herdenkingen en andere evenementen en dit ook vroegtijdig te regelen. De Airborne Pipe Band Regiegroep wil in januari 2024 voor het eerst bij elkaar komen met vertegenwoordigers van de belangrijkste betrokken pipe bands. De focus ligt met name op het weekend waarin de herdenkingen in Arnhem, Ede en Oosterbeek plaatsvinden.