Als je denkt dat spelen in een doedelzakband al bijzonder is, dan heb je het mis. Sommige pipers en drummers hebben in relatie tot het muziek maken nog een specifieke interesse ontwikkeld die de moeite waard is om in de schijnwerpers te zetten. Zo ook de passie van voormalig doedelzakspeler van de Rotterdamse Saint Andrews Pipe Band Edgar van de Crommert. Hij ontwerpt en registreert tartans. Zijn bekendste ontwerp, de whisky tartan, wordt wereldwijd gebruikt. Hij is sinds zijn kindertijd al bezig met tekenen, schilderen, fotografie en aanverwante creatieve activiteiten. Naast zijn werk als creatief DTP-er in de drukkerijwereld is hij in 2008 ook gestart met de verkoop van zijn tartans en bijpassende (Schotse) producten. Vanwege zijn liefde en activiteiten voor whisky, kennen veel mensen hem van Schotse- en whiskyfestivals en whisky- en bierproeverijen. Ook was hij eigenaar en uitgever van een digitaal magazine over Schotland, Schotland in Nederland en whisky.
Ministerie van Doedelzaken: Hoe is je passie voor tartans ontstaan?
Mijn passie is eigenlijk ontstaan na mijn aanzoek aan mijn destijdse vriendin – die nu nog steeds mijn vrouw is. Zij wilde niet trouwen in zwart pak en witte jurk, maar wist ook niet hoe dan wel. Omdat ik al vanaf mijn 17e whisky dronk, legde ik de link naar Schotland. Ik ben getrouwd in kilt en mijn vrouw in een jurk bijpassend bij de kleuren van de tartan Murray of Atholl Muted. Omdat wij daardoor in ‘het Schotse wereldje’ terechtkwamen en ik meekreeg dat er veel mensen geïnteresseerd waren in Schotland (maar daar weinig info over konden vinden), ben ik het Schotland Digizine gaan maken. In het begin stuurde ik dat als pdf’je gratis naar iedereen die een e-mailadres had opgegeven. Later zette ik het daarnaast ook op een Facebook pagina. Doordat men steeds meer gebruikt ging maken van de Sociale Media ben ik alleen verder gegaan met het plaatsen op Facebook. Uiteindelijk kon men zelf makkelijk overal informatie vandaan halen.
Omdat zowel mijn vrouw als ik geen Schotse roots hebben, voelde ik mij een soort van ‘bezwaard’ de tartan ‘van een ander’ te dragen en ben ik een tartan voor mijn vrouw en mij gaan ontwerpen, de Ellenee – de fonetische schrijfwijze van de eerste letters van onze namen (L van Louise en E van Edgar, L en E, Ellenee). De kleuren uit de Murray of Atholl, groen, blauw, rood en zwart, komen daarin terug, maar zijn meer gebaseerd op de Baird Ancient kleuren, waarin het rood meer donkerroze is. Door mijn passie voor whisky volgde niet lang daarna mijn ontwerp van de Whisky Tartan, de Schotse ruit die het verhaal van het maken van whisky vertelt. Want hoewel er wel corporate tartans voor Schotse distilleerderijen zelf waren, bestond er op dat moment nog geen één voor Schotse whisky in het algemeen. Datzelfde gold voor Ierse en Amerikaanse whiskey en bourbon, waaruit mijn Whiskey & Bourbon ontwerp ontstaan is. Via via zijn er daarna meerdere aanvragen voor ontwerpen binnengekomen. Het leek mij toepasselijk ‘mijn Schotse plaatje’ compleet te maken door te gaan leren doedelzak spelen.
Ministerie van Doedelzaken: Welke tartans heb je tot nu ontworpen?
In chronologische volgorde zijn dat (geregistreerd): de Ellenee, de Whisky Tartan, de Whiskey & Bourbon, de Amstartan, de Uittenbogaard, de Lamme Gier, de Fivey, de Bus Whisky Distillers, de Changing Climate en de Remarkable Aircraft Markings. Ongeregistreerd heb ik ook ooit een ontwerp gemaakt voor koning Willem-Alexander. Die heb ik destijds geprint en voorzien van uitleg van de betekenis van de gebruikte kleuren en patronen in een envelop naar hem opgestuurd. Geringe tijd later werd ik, tijdens mijn destijdse werk, op mijn mobiel gebeld door iemand van de Rijksvoorlichtingsdienst dat koning Willem-Alexander mijn ontwerp met uitleg had gezien. Hij had het graag willen gaan gebruiken, maar hij had kort daarvoor van de Tartan of Holland een stropdas gekregen en had daarom de Tartan of Holland al ‘geadopteerd’. Inmiddels bestaat het bedrijf Tartan of Holland niet meer.
Ministerie van Doedelzaken: Welke door jou ontworpen tartans worden het meest gebruikt?
Het meest worden de Whisky Tartan en de Bus Whisky Distillers tartan gebruikt. De andere genoemde ontwerpen zijn over het algemeen ‘Private’, ‘Personal’ of ‘Family’ tartans en worden daarom vrijwel alleen gebruikt voor persoonlijke doeleinden. Doordat de Whisky Tartan wereldwijd bekend is bij whiskyliefhebbers, wordt deze door meerdere weverijen geproduceerd en daarna vaak gebruikt in kilts, stropdassen, sjaals etc. Bus Whisky Distillers, de Loosbroekse producent van de duurzaamste whisky ter wereld, heeft bij Lochcarron of Scotland stof laten weven waarvan zij meerdere kleding- en decoratiestukken hebben laten maken. Ook gebruiken ze het ontwerp op één van hun expressies.
Ministerie van Doedelzaken: Wat zijn de basisregels voor het ontwerpen van een tartan?
In principe gelden er voor het ontwerpen van een tartan niet heel veel regels. Om het te laten registreren, steekt het íets nauwer. Zo mag het ontwerp mag niet lijken op een bestaand ontwerp. Ook mag de naam niet overeenkomen met ,of lijken op, een bestaande naam. En het ontwerp en/of de naam mogen – zonder expliciete toestemming – niet bedoeld zijn voor een gebeurtenis, land, organisatie etc. Als een tartan niet geregistreerd hoeft te worden, mag iedereen een willekeurig ontwerp maken en voor alles gebruiken waarvoor men het gebruiken wil. Hierbij is het wel handig als het niet lijkt op een bestaand ontwerp om enerzijds zelf origineel te blijven, en anderzijds om te voorkomen dat – bijvoorbeeld – een bedrijf claims gaat leggen indien een ontwerp te veel lijkt op dat van een voor een bedrijf specifiek ontworpen tartan. Ook mag een ontwerp zowel spiegelend als niet spiegelend zijn, ook als de wens is het te laten registreren. Bij een spiegelend ontwerp is, vanaf een zogeheten ‘pivot’ (middel)punt gezien, de linkerkant identiek aan de rechterkant, maar dan in spiegelbeeld – zoals bijvoorbeeld bij de tartan van Murray of Atholl. Bij een niet spiegelend ontwerp is vanaf een ‘pivot’ punt gezien, de linkerkant anders dan de rechterkant zoals bijvoorbeeld bij de Buchanan tartan. Wat een ontwerp maken voor een gebeurtenis, land, organisatie etc. betreft: ik had mijn Remarkable Aircraft Markings bij The Scottish Register of Tartans eigenlijk ingediend als ‘Operation Overlord Allied Air Forces’. Alleen gaven ze aan dat er een organisatie voor veteranen bestaat die ‘Operation Overlord’ in hun naam gebruikt. Om alsnog mijn ontwerp onder de door mij bedachte naam te laten registreren, had ik de organisatie om toestemming kunnen vragen. Ik heb ervoor gekozen de naam van mijn ontwerp aan te passen en in het verhaal op de website van de Scottish Register of Tartans de betekenis van de toegepaste onderdelen in mijn ontwerp aan te geven, hetgeen wel mag.
Ministerie van Doedelzaken: Hoe ontstaat het ontwerp van jouw tartan?
Het ontstaan van een ontwerp ligt in de basis aan voor wie het ontwerp bedoeld is. Zowel voor een ontwerp voor mijzelf als voor iemand anders, een familie of bedrijf, begint het over het algemeen met het bepalen of aangeven van bepaalde kleuren, of een ontwerp ‘druk’ of ‘rustig’ moet zijn, breed of smal, spiegelend of niet spiegelend en of er wel of geen ‘verhaal’ in een ontwerp verteld moet worden. Personen, families en bedrijven die een tartan willen laten ontwerpen, hebben vaak een familiewapen, voor hen belangrijke kleuren of een logo waarin bepaalde kleuren gebruikt zijn. Zo is de Lamme Gier de naam van een studentenvereniging die in hun logo de in het ontwerp voor de tartan toegepaste kleuren gebruikt. En het ontwerp van Bus Whisky Distillers is gebaseerd op een geruit stukje stof dat ooit in het buurtschap bij de distilleerderij gevonden is. ‘Druk’ of ‘rustig’ zie je bijvoorbeeld in de Amstartan ( ‘druk’, veel en meer ‘dunne’ lijnen). ‘Rustig’ zie je in de Uittenbogaart (grotere vlakken en ‘bredere’ lijnen). Breed en smal zijn in een ontwerp vaak niet te zien, maar over het algemeen wordt in Schotland 5 à 6 inch voor een ‘full repeat’ als meest ideaal gezien voor de ‘swing’ van de plooien aan de achterkant van kilts. Menig tartan is echter breder, waardoor de plooien aan de achterkant van een kilt dieper worden. Daardoor zijn ze soms ‘zwaarder’ en minder ’swingend’ bij bijvoorbeeld dansen tijdens een (Scottish) ceilidh.
Voorbeelden waarin zowel kleurgebruik als toepassing van bepaalde lijnen en/of vlakken te zien zijn, zijn de Whisky Tartan, Whiskey & Bourbon, Changing Climate en Remarkable Aircraft Markings. De Whisky Tartan verteld het verhaal van het maken van whisky; van gerst, gist, water en uiteindelijk een ‘dwarsdoorsnede’ van en gebottelde fles whisky. De Whiskey & Bourbon komt qua verhaal – logischerwijs – aardig overeen met de Whisky Tartan, maar gaat in op een aantal dingen die in de productieprocessen net iets anders zijn. De Changing Climate (origineel ingediend als Climate Change) geeft in het kleurgebruik zowel de verandering van het natuurlijke klimaat, als het klimaat van mensen aan. Tot slot is in de Remarkable Aircraft Markings (Operation Overlord Allied Air Forces) ‘van bovenaf’ de landingen van de geallieerde troepen, vaar- en voertuigen, de zee, de stranden en het landschap, maar specifiek de wit, zwart, wit, zwart, witte strepen die op de vliegtuigen geschilderd waren te zien. Een beperking op een ontwerpen van een tartan is overigens het aantal te gebruiken kleuren. De meeste weverijen kunnen namelijk maar maximaal zes kleuren weven, een klein aantal zeven.
Ministerie van Doedelzaken: Voor wie of wat zou je nog een tartan willen ontwerpen?
Eigenlijk heb ik hiervoor al een ontwerp gemaakt, maar heb ik er nog nooit werk van gemaakt om het naar de organisatie te sturen. Ik heb mij op mijn 17e aangemeld voor de selectie voor straaljagerpiloot vanwege mijn passie voor (militaire) vliegtuigen. Het ontwerp is daarom ook voor de Koninklijke Luchtmacht. Ook heb ik ooit al eens een ontwerp gemaakt voor een ‘Peace tartan’. Ik zou het ook een uitdaging vinden ontwerpen te mogen maken voor (militaire) doedelzakbands. Dit zijn organisaties die tartan echt veel gebruiken. Het ontwerp wordt altijd mooi toegepast en zie je terugkomen in de uniformen, met name op de Piper’s Plaids en de full dress van de Drum Major.
Fotos © Edgar van de Crommert
Ben, of was, jij lid van een Nederlandse doedelzakband en heb je een bijzondere passie in relatie tot het muziek maken, kilts of uniformen, Schotland of de Schotse cultuur, laat het ons weten! Je mag uiteraard ook een medelid opgeven.
