Dit jaar is het vijftig jaar geleden dat de The Boys’ Brigade Pipe Band uit de Schotse plaats Hawick voor het laatst in Nederland was. Tussen 1959 en 1974 was de band vijfmaal in ons land. Het lijk erop dat de band voor het laatst op 30 juli 1974 heeft opgetreden in Amsterdam. Althans, daarna zijn er geen sporen meer in de Nederlandse archieven te vinden van deze jeugddoedelzakband die Nederlanders inspireerde tot de oprichting van twee soortgelijke pipe bands. Ministerie van Doedelzaken heeft de bezoeken van de Schotse band op een rijtje gezet.

In organisaties waar zich veel jongeren bevonden, was het hebben van eigen bands en/of orkesten gebruikelijk. Voorbeelden in het verleden waren arbeidersverbanden, sportorganisaties maar ook religieuze, politieke en semi-militaire bewegingen. De de Boys’ Brigade was geen uitzondering op het hebben van eigen bands. Deze in 1883 in Glasgow (Schotland) opgerichte christelijke jeugdorganisatie was bedoeld voor de vorming van jongens tot jonge mannen. Religie en discipline waren de kernelementen van de Boys’ Brigade. Dat was geen verrassing, want oprichter William Smith was een officier in een Schots regiment en ook leraar op een zondagsschool. Muziek speelde een belangrijke rol binnen de Boys’ Brigade. Twee jaar na de oprichting in 1885, telde de organisatie al 35 bands waarvan vier pipe bands. Het aantal bands steeg snel, en in 1890 telde de Boys’ Brigade al twaalf doedelzakbands. In 1913 telde de organisatie 868 bands waarvan 132 pipe bands. Omdat het lid zijn van de Boys’ Brigade een leeftijdsgrens had, stroomden veel pipers en drummers na het bereiken van de achttiende verjaardag door naar de civiele volwassen bands, wat voor die doedelzakbands een enorme impuls was. De grote hoeveelheid Boys’ Brigade pipe bands en de kwaliteit ervan hadden ook een effect op de World Pipe Band Championships, waarvan de eerste editie plaatsvond in 1906. Al tijdens de tweede editie, 1907, werd een jeugdonderdeel toegevoegd. Tot 1925 domineerden de Boys’ Brigade pipe bands in de rankings. Toen in 1933 de Boys’ Brigade haar vijftigjarig jubileum vierde, werd er een massed band geformeerd van 637 doedelzakspelers. Overigens was de kilt lange tijd niet gebruikelijk als banduniform. Pas in 1949 werd het officieel toegestaan dat leden van een Boys’ Brigade pipe band een kilt mochten dragen. Veel bands bleven echter trouw aan hun uniformbroek. 

Nationale en internationale bekendheid

The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band [opm.: uitgesproken als Hoik], de band die van 1959 tot en met 1974 vijfmaal in Nederland was, werd opgericht 1937 door Robert Short. Hij was lange tijd zowel instructeur als pipe major van de band. De band werd populair en trad op in het zuiden van Schotland, waar ook Hawick gelegen is, en het noorden van Engeland. In 1948 en 1949 deed de band mee aan de World Pipe Band Championship in Edinburgh. Daarnaast was de band veel op pad, soms ook voor langere tijd, en ver weg van de thuisbasis. In 1946 was de band zeven dagen in Nottingham voor optredens. In 1947 speelde The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band tien dagen in de Engelse badplaats Torquay met de ‘Squandronaires’, het dansorkest van Royal Air Force. In 1958 maakte de band een tournee door Scandinavië met als hoogtepunt een optreden op de Deense televisie.

Luipaardvellen

Eind juli 1959 kwam The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band voor het eerst naar Nederland. Dit was op uitnodiging van de Commissie Culturele Contacten van de gemeente Amsterdam. De band was met 24 leden naar Nederland gekomen. Op 29 juli werd Den Haag aangedaan en musiceerde de band in het Openluchttheater Zuiderpark. De belangstelling was door de regen met maar enkele honderden toeschouwers laag. Toch maakten de rokken [opm.: kilts] en de luipaardvellen, die bescherming boden aan de uniformen van de bass- en tenordrummers, indruk op de verslaggever van de krant ‘Het Binnenhof’. Op 30 juli verzorgden ze een optreden in het Bloemendaalse Openluchttheater. Daarna speelde de band in Amsterdam [opm.: waar sinds de jaren dertig zich al een afdeling van de Boys’ Brigade bevond, waarschijnlijk hadden zij al een drumband], Groningen, Appingedam en Hoogkerk alvorens naar Parijs af te reizen voor een optreden op de Britse Ambassade aldaar. In Hoogkerk overhandigde de oprichter Robert Short een doedelzak aan de heer T. de Jong, de leider van de Hoogkerker afdeling van de Boys’ Brigade die over een eigen drumband beschikte. Op 3 augustus werd de band uit Hawick in Groningen ontvangen door de burgemeester, maakte een muzikale rondgang door de binnenstad en verzorgde nog een optreden op de Grote Markt. Op 4 augustus speelde de band op landgoed Ekenstein in Appingedam. In Hoogkerk had de afdeling een eigen drumband maar geen doedelzakband. Het Nieuwsblad van Noorden van 6 augustus 1959 berichtte dat De Jong overwoog een eigen doedelzakband op te richten. Maar dat geschiedde pas vele jaren later.

Schotse Zwaard- en volksdansen

Eind juli 1961 was de band terug in Nederland. The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band was op uitnodiging van doedelzakband Excelsior uit Amsterdam naar Nederland gereisd. Op 30 juli gaf de band een concert op het Leidseplein in Amsterdam. Op 1 augustus was de The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band in Hoogkerk voor een optreden. De leden maakten niet alleen muziek maar er werd ook gedanst. Vier jongens voerden een zwaarddans uit. Een van de twee meegereisde meisjes vermaakte het in groten getale toegestroomde publiek met een Schotse volksdans. De Nieuwe Provinciale Groninger Courant meldde op 2 augustus dat de Hoogkerker Boys’ Brigade was uitgenodigd om naar Hawick te komen voor doedelzakles. Vanwege de hoge kosten werd die reis uitgesteld naar 1963. De Hoogkerker Boys’ Brigade Pipe Band werd pas opgericht in 1975, aldus het Nieuwsblad van het Noorden van 11 februari 1975. Ook Groningen werd in 1961 voor de tweede maal muzikaal opgeluisterd door de jongensband uit Hawick.

2.500 tamboers en pijpers

In juli 1962 was The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band terug in Nederland. De Nieuwe Haarlemsche Courant berichtte dat de band, nog steeds onder leiding van pipe major Robert Short, op 9 juli een concert verzorgde op het Raadhuisplein in Zandvoort. Een bijzondere vermelding, want geen enkele andere Nederlandse krant meldt de aanwezigheid van de band in die periode. Overigens was Robert Short op 26 mei 1960 blijkbaar geheel alleen in Hilversum onderweg geweest. Daar werd de jaarlijkse pijperdag gehouden met in totaal zo’n 2.500 tamboers en pijpers van 34 Nederlandse bands. Short was de enige Schotse doedelzakspeler tijdens het evenement. De krant ‘Gooi en Eemlander’ meldde dat Short in Nederland was om enkele leden van tamboer- en pijpervereniging Oranje Nassau in Amsterdam doedelzakles te geven. 

Aanleiding tot oprichting Nederlandse pipe bands?

Op 23 juli 1968 maakte een fotograaf van persbureau Anefo een fotoreportage van The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band terwijl ze in Amsterdam speelden. Geen enkele krant maakte melding van het bezoek. Op 30 juli 1974 herhaalde zich dit opnieuw in Amsterdam. Een fotograaf maakte verschilende foto’s van de band, maar geen enkele krant deed verslag van het bezoek. Na dat jaar zijn er geen meldingen en foto’s meer te vinden van The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band in de Nederlandse krantenarchieven, en lijkt er een einde te zijn gekomen aan de bezoeken van de eens zo populaire Boys’ Brigade band uit het Schotse Hawick. Sowieso leek de Nederlandse pers doedelzakmoe te zijn geworden. Nadat in de jaren vijftig en zestig doedelzakbands veelvuldig de krant haalden, leek het nieuwtje van musicerende jongens en mannen in kilts er na die periode van af te zijn in de landelijke geschreven pers.

De bezoeken van The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band onder leiding van pipe major Robert Short aan diverse Nederlandse plaatsen hebben niet alleen veel Nederlanders in contact gebracht met de Schotse cultuur en doedelzakmuziek. Ze zijn hoogstwaarschijnlijk ook de aanleiding geweest voor een aantal landgenoten om zelf een doedelzakband op te zetten. Zowel in Hoogkerk als in Amsterdam hebben Boys’ Brigade Pipe Bands bestaan. Amsterdam kende meerdere pipe bands die uiteindelijk allemaal weer zijn verdwenen. Een deel van de leden van die Nederlandse Boys’ Brigade Pipe Bands van weleer speelt nog steeds bij andere doedelzakbands in het land en is betrokken bij het muzikaal kader van de huidige bands of heeft een adviserende rol. The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band was maar een van de vele Boys’s Brigade bands uit Schotland maar ze lijken voor Nederland een belangrijke rol te hebben gespeeld. De band bestaat inmiddels niet meer. Robert Short MBE overleed in 1986. Op YouTube is een hommage te vinden aan hem en zijn band.

Foto cover: The Hawick Boys’ Brigade Pipe Band op De Dam in Amsterdam, 30 juli 1974, door W. Punt, Nationaal Archief / Collectie Anefo (927-3587).

Dank aan Richard van der Horn en Jan Land voor de redactionele adviezen.